vandeRegio

Met nog 100 dagen te gaan tot de verkiezingen voor het Europees Parlement, beginnen de campagne-machines te draaien. Er speelt veel in Europa: oorlogsdreiging vanuit de conflicten Oekraïne-Rusland en Israël-Palestina en in ander nieuws de energietransitie en de bescherming van de natuur (ook wel: de boerenprotesten en stikstof). Maar dat nieuws komt uit de kokers van “de machthebbers” (een bewust vaag ongedefinieerd begrip, welke zelfs positief kan zijn). Namelijk, wij horen over standpunten vanuit de Europese Commissie en wat “onze” demissionaire minister-president voor akkoorden sluit, toezeggingen doet en alvast in zijn (verwachte) rol van secretaris-generaal van de NAVO groeit. Dingen waar klaarblijkelijk geen staatsrechtelijke verantwoording voor hoeft worden afgelegd. Althans wanneer je de signalen van de media mag geloven, zo in die Nederlandse bubbel.

Wij horen echter niets over de echte rol die het Europees Parlement zou kunnen nemen. Wij horen ook bijna alleen maar applaus vanuit de Tweede Kamer. Als Nederlandse bevolking zouden we wel wat meer van de controlerende macht mogen merken. Zeker omdat er in november een andere politieke wind is gaan waaien, maar dat is alweer verzand in gesteggel in de kantlijn van een zeer fragiele mogelijke coalitie dat ooit een regering kan gaan vormen. Nee, juist in zo’n periode van instabiliteit, zouden wij vanuit de — door de bevolking gekozen — parlementen visie en afwegingen kunnen vernemen. Leiderschap. Maar een echt duaal systeem is het niet en zakt het weg in het overeind houden van de macht van de eigen partij. Met alle respect voor de individuele goede intenties, maar meestal is onder aan de streep de volksvertegenwoordiging alleen maar klapvee.

En dan heeft de volksvertegenwoordiging een belangrijke rol binnen de werking van onze democratie. Deze aanname zou een fundamenteel principe moeten zijn.

Gebeurd er dan niets? Nee, tegenovergestelde! Onlangs kwam de Europese Commissie met een «pakket betreffende de verdediging van de democratie» (COM(2023)630). Vooral ingekleurd in het vooruitzicht naar de aanstaande verkiezingen. Een lijst van zorgen om elementen die op hun wijze de democratie ondermijnen. Democratie kan gelezen worden als gelijk aan de politieke status-quo. Eigenlijk zijn er drie grote zorgen: 1) inmenging vanuit vreemde wereldmachten, 2) misleiding door desinformatie en de oncontroleerbare potentie van het digitale domein — van sociale netwerken tot aan kunstmatige intelligentie — en als laatste 3) de altijd aanwezige zorgen om de gebrekkige participatie binnen de democratie van de burgers.

Wanneer je kijkt naar dat pakket, dan worden de beide uiteinden van de werking van onze fragiele democratie benadrukt. Het midden — hetgeen waar het eigenlijk om gaat binnen het publieke debat, de verkiezingen en de democratische rechtsstaat — wordt niet aangeraakt. Dit lijkt een bewuste omissie. Zou daar, waar dezelfde onderliggende ethische afwegingen zou moeten gelden, het dan niet relevant zijn? Of is dat juist waarin de kiezers worden gekneed tot het gewenste resultaat?

Het is wel relevant.

Het is ook iets waar we eigenlijk vanaf moeten blijven. Althans, dat zeggen we altijd tegen elkaar.

Je blijft af van de onafhankelijke media. Je blijft af van objectieve wetenschap. Je blijft af van actiegroepen. Ja, dat is zo!

De politiek heeft niets te zeggen over de media. Immers, de media heeft een controlerende taak. Ze moet over alles kunnen rapporteren, ook wanneer dat vanuit politiek oogpunt ongewenst is. Dat is een groot goed en dat mag nooit beknibbeld worden. Laat staan dat we kunnen afglijden naar censuur.

Alleen er is iets bijzonders in verkiezingstijd. De media heeft ook een rol van "poortwachter" zich toebedeeld. Ze kan campagnes laten staan als een huis, afbreken of überhaupt nog geen eens van de grond laten komen. Wanneer we terugkijken naar de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 2023 evenals in 2019 toen ging het vooral over de machtsverdeling die het zal opgaan leveren in de Eerste Kamer. Niet wat er in de provincie zelf speelt. Of bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer gaat het over wie de volgende regering gaat vormen. Dat is toch redelijke misleiding van de kiezers. De aandacht in de media bepaald toch in grote mate de uitslag. De poortwachters sturen de uitslag...

Dat is eigenlijk een duidelijk teken dat de meeste mensen zich laten leiden door de (beperkte) informatie die ze krijgen. Vooral in de laatste twee weken. Het onderbuikgevoel leidt tot een keuze op de dag van stemming.

Maar wat we zouden willen verlangen van de media is dat iedereen goed voorgelicht wordt. Zodat inzichtelijk is waar de keuze nu echt over gaat. Zodat gezien kan worden wie én welke partij deze het beste zou kunnen vertegenwoordigen. ..en iedereen kijkt door een andere bril.

Alleen komt dan al snel het argument naar voren "dat het wel heel complex is": Te veel partijen. De staatsinrichting is complex. Van buiten uit is het vaak niet inzichtelijk hoe besluiten uiteindelijk worden genomen. Onduidelijk welke taken een bepaalde verkiesbare functie nu eigenlijk wél heeft — en vooral welke niet!! — en deze desinformatie wordt ook misbruikt. Zelfs politieke partijen (inclusief vandeRegio) versimpelen hun boodschap tot een paar soundbites en een eenvoudige ideologie of paar actiepunten. De diepgang is wellicht in het verkiezingsprogramma terug te vinden, maar meestal wordt dat pas duidelijk wanneer daar vragen over gesteld wordt — door de media! — en wanneer dit in de politieke praktijk gebracht wordt na de verkiezingen.

Het volgende element van verkiezingen dat als "poortwachter" optreed zijn de stemhulpen. De wetenschappelijke politicologie wordt platgeslagen in circa 30 voor-tegen-vragen, door met een algoritme een pseudowetenschappelijk stemadvies te geven. En ja, het heeft een best aardig resultaat. Net iets betrouwbaarder dan een horoscoop. In deze vragen spreiden partijen zich voldoende. Het echte onderscheid komt niet naar voren, dus waarom is partij X dan de beste match?

Het gevaar zit er in dat mensen zo vlak voor de stemming blind gaan varen op deze suggestie. Vooral wanneer die een beetje wordt bevestigd door weer een andere stemhulp of dat ze toevallig iets passend hebben gehoord.

Natuurlijk moeten we vertrouwen in elkaar hebben. Vertrouwen dat we goed en objectief worden geïnformeerd. Vertrouwen dat iedereen voldoende weet voor een weloverwogen afweging. Maar realiseer je ook dat dit vertrouwen makkelijk geschaad kan worden. Realiseer dat manipulatie relatief makkelijk is, bewust en vooral ook onbewust.

De (professionele) lobby en buitenlandse inmenging wordt aangepakt en geweerd. Maar hoe zit het met de rol die actiegroepen kunnen hebben? Naast hun valide inbreng en benoeming van knelpunten, zien we ook steeds vaker dat deze groepen zich nog meer activistisch gaan opstellen. Tot hoever kan je als politiek meebewegen? En wanneer moet je afstand gaan nemen of zelfs je eigen achterban gaan afkeuren? Wanneer wordt actie een activiteit dat de samenleving ondermijnt? Er is veel meer van belang dan dat snelwegen worden geblokkeerd zgn. "voor het klimaat", of dat tractoren worden ingezet voor het kracht bij zetten, of de inzet van burgerwachten... de kleinere belangen doen er ook toe.

Maar het belangrijkste: wij moeten met elkaar in gesprek over hoe we zorgen dat wij samen onze democratie kunnen verdedigen. Hoe we de verscheidenheid van belangen en richtingen daar binnen passen. Daar hebben we nu nog 100 dagen de tijd voor. De verkiezingen staan weer voor de deur!

----

In het kort: vandeRegio roept op om met elkaar het gesprek aan te gaan hoe we elkaar alle ruimte kunnen bieden binnen onze democratie. Het zoeken naar een balans tussen ethiek, principes en de verdeling van invloed en zelfs "de macht". Elkaar vragen om iedereen hun eigen verantwoordelijkheid te nemen om de democratie te faciliteren en overeind te houden.